Szaszkiewicz (Szaszkewycz) Grzegorz (Hryhoryj) (1809–1888), ksiądz greckokatolicki, teolog, działacz polityczny i społeczny, poseł do sejmu konstytucyjnego (Reichstagu) w Wiedniu i do Sejmu Krajowego we Lwowie.
Ur. 5 II we wsi Sosołówka (Susoliwka, Susuliwka) w pow. czortkowskim, był synem pogrobowym Jana (zm. w grudniu 1808), diaka cerkiewnego, oraz Agaty z Gołogurskich. Był krewnym Markiana Szaszkiewicza (zob.; ojciec S-a był bratem Semena, dziadka Markiana) i jego syna, Włodzimierza (zob.).
S-a wychowywała matka, a o jego wykształcenie zadbał stryj, ks. Roman Szaszkiewicz, proboszcz greckokatolicki w Uścieczku (pow. zaleszczycki). W l. 1815–17 uczył się S. w szkole elementarnej w Sosołówce, a w l. 1817–25 w Gimnazjum Bazylianów w Buczaczu. Po jego ukończeniu studiował w l. 1825–7 filozofię w greckokatolickim Generalnym Seminarium Duchownym we Lwowie, następnie w l. 1827–31 teologię na Uniw. Lwow. W r. 1831 ożenił się z Teresą Chłodzińską. Od metropolity lwowskiego Michała Lewickiego otrzymał t.r. dyspensę na święcenia kapłańskie (ponieważ nie ukończył 23 lat), po czym 20 XI przyjął je z jego rąk w archikatedrze św. Jura we Lwowie. Dn. 28 XII został mianowany administratorem paraf. greckokatolickiej we wsi Czernelica koło Horodenki. Funkcję tę pełnił do 21 II 1835, kiedy przejął administrowanie parafią w Uhrynowie Górnym z filią w Uhrynowie Dolnym, w pobliżu Stanisławowa. W czasie uroczystości żałobnych po śmierci cesarza Franciszka I, zorganizowanych przez duchowieństwo greckokatolickie 31 III t.r. w Stanisławowie, wygłosił przemówienie Rede vorgetragen während der Feierlichkeiten von der gr. kath. Geistlichkeit des Stanislawower Decanats für Wailand Se. Majestät den Kaiser von Oesterreich König zu Hungarn, Böhmen, Gallizien etc. etc. Franz I... (Stanisławów 1835; toż w jęz. polskim, Stanisławów 1835). Dn. 15 III 1836 został proboszczem parafii w Uhrynowie Górnym; odtąd dojeżdżał też do nieobsadzonej cerkwi w Pasiecznej koło Stanisławowa, w której w l. 1836–42 był administratorem. Wobec właścicieli ziemskich często występował jako reprezentant i obrońca chłopów.
Podczas Wiosny Ludów propagował S. działalność powstałej 2 V 1848 we Lwowie Głównej Rady Ruskiej (Holowna Rus’ka Rada). Dn. 14 V t.r. został wiceprezesem utworzonego w Stanisławowie przez urzędników i duchownych greckokatolickich Stow. Austriacko-Konstytucyjnego (zwanego Beiratem stanisławowskim); zaprotestowało ono przeciw działalności polskiej Rady Narodowej jako niezgodnej z konstytucją austriacką. Z ramienia Stowarzyszenia był S. tamże jednym z organizatorów manifestacji Rusinów z obwodu stanisławowskiego 30 V (w dzień imienin cesarza Ferdynanda I). Wygłosił wówczas kazanie Besida pod čas festynu narodnoho ruskoho v Stanislavovi... (L’vov 1848, także „Zorja Halyc’ka” 1848 nr 15, 17), w którym wezwał do rozwoju narodu ruskiego i akcentował potrzebę oparcia się na Austrii. Wybrany na przewodniczącego powstałej tego dnia Okręgowej Rady Ruskiej w Stanisławowie (filii Głównej Rady Ruskiej), był na początku czerwca współautorem petycji Głównej Rady Ruskiej do cesarza Ferdynanda I, domagającej się m.in. wydzielenia ruskiej części Galicji, utworzenia odrębnych oddziałów wojskowych, wprowadzenia w szkołach ludowych języka ruskiego oraz zrównania w prawach duchowieństwa greckokatolickiego z łacińskim. Kandydując z ramienia Głównej Rady Ruskiej w wyborach 14 VI do austriackiego sejmu konstytucyjnego (Reichstagu) w Wiedniu, uzyskał mandaty w powiatach Mariampol i Monasterzyska; przyjął wybór z Monasterzysk. Dn. 16 VII uczestniczył w założeniu we Lwowie pierwszego ukraińskiego świeckiego stow. oświatowo-wydawniczego Halicko-Ruskiej Macierzy (Halyc’ko-Rus’ka Matica). Uważany w Reichstagu za jednego z przywódców obozu «świętojurskiego», zabierał głos w sprawach szkolnych i chłopskich, domagając się równouprawnienia Rusinów z Polakami. W kwestiach społecznych był umiarkowany, m.in. popierał zniesienie pańszczyzny za odszkodowaniem, z zachowaniem serwitutów. Do powstania, które 6 X wybuchło w Wiedniu, ustosunkował się negatywnie. Dn. 20 XII opowiadał się przeciw kandydaturze Franciszka Smolki na prezydenta Izby Poselskiej. Lojalistyczna postawa S-a przyczyniła się do mianowania go w grudniu przez cesarza Franciszka Józefa I radcą dep. szkolnictwa galicyjskiego w austriackim Min. Wyznań i Oświecenia. S. dążył odtąd do założenia w Galicji Wschodniej jak największej ilości ruskich szkół ludowych i średnich; ponieważ jednak z powodu braku nauczycieli i podręczników musiał w szkołach ruskich obowiązywać język niemiecki, S. był przez Polaków oskarżany o germanizację szkolnictwa. Na początku r. 1849 wspierał z Wiednia inicjatywę utworzenia we Lwowie Ruskiego Domu Narodowego (Rus’kyj Narodnyj Dim).
Po rozwiązaniu Reichstagu w marcu 1849 został S. w Wiedniu. Dn. 15 VIII t.r. minister spraw wewnętrznych Alexander von Bach powołał go w skład komisji rządowej, opiniującej reformę uwłaszczeniową (funkcję tę pełnił S. do czerwca 1850). W Wiedniu należał wraz z Jakowem Hołowackim i Julianem Wysłobockim do rządowej komisji ds. opracowania ukraińsko-galicyjskiej terminologii administracyjnej i prawniczej. Wspólnie redagowali wydawany w l. 1849–52 organ dla Ukraińców galicyjskich „Obščij zakonom deržavnych i pravitel’stva vistnyk dlja cisarstva Avstrij”. W r. 1851 wydali pierwszy niemiecko-ukraiński słownik terminów prawniczych: Juridisch-politische Terminologie für die slawischen Sprachen Oesterreichs (Wien). S. tłumaczył ponadto z języka niemieckiego ustawy i zarządzenia państwowe kierowane do ludności ruskiej, które zamieszczane były na łamach czasopism. W tym okresie metropolita Lewicki mianował go kanonikiem honorowym greckokatolickiej kapit. metropolitalnej we Lwowie, a w r. 1852 zwolnił z funkcji proboszcza w Uhrynowie Górnym (już od końca r. 1848 pełnił ją S. tylko nominalnie).
W poł. l. pięćdziesiątych jako wolny słuchacz uczęszczał S. na wykłady Wydz. Teologii Katolickiej uniw. w Wiedniu; w r. 1858 złożył odpowiednie rygoroza i uzyskał stopień doktora teologii. T.r. cesarz mianował go rektorem Greckokatolickiego Seminarium Duchownego w Wiedniu. W tzw. drugiej wojnie azbucznej (o alfabet), wywołanej projektem austriackiego ministra wyznań i oświecenia J. Rijeka, opowiedział się S. w r. 1859 za zachowaniem w drukach ruskich cyrylicy i wpłynął na greckokatolickiego metropolitę lwowskiego Spirydona Litwinowicza, by projekt wprowadzenia alfabetu łacińskiego został odrzucony. Był nadal radcą dep. szkolnictwa galicyjskiego i dzięki jego staraniom powstało w r. 1861 gimnazjum z polskim językiem wykładowym w Kołomyi; t.r. otrzymał godność honorowego obywatela tego miasta. Opracował i w r. 1865 wydał w Wiedniu jedną z pierwszych gramatyk języka ukraińskiego, przeznaczoną dla szkół ludowych w Galicji pt. Mala hramatyka jazyka ruskoho, osnovana na pidstavi čytanok dlja III i IV otriada škil holovnych v cisarstvi Avstrij upotrebljaiemych jako dopomična knycha dlja učiteliv i preperandiv. W r. 1865 przestał pełnić funkcję radcy ministerialnego oraz rektora Greckokatolickiego Seminarium Duchownego w Wiedniu; przechodząc na emeryturę państw., zachował dożywotni tytuł radcy ministerialnego i nadwornego. Jednocześnie z rekomendacji rządowej został przez greckokatolickiego bp. przemyskiego Tomasza Polańskiego mianowany na wakujące stanowisko archiprezbitera (prepozyta) kapit. przemyskiej; objął też funkcję radcy i referenta w tamtejszym konsystorzu. Przeprowadził się do Przemyśla, gdzie 18 VIII t.r. odbyła się jego instalacja.
Od r. 1866 był S. przez dwie kadencje (do r. 1875) wybierany z grupy gmin wiejskich do przemyskiej Rady Powiatowej; należał też do Wydz. Powiatowego. W r. 1867 został wybrany na posła do Sejmu Krajowego z IV kurii w okręgu wiejskim Lubaczów i Cieszanów, ale jego mandat unieważniono z przyczyn formalnych. Od 26 X t.r. był egzaminatorem prosynodalnym oraz dyrektorem Domu Prezbiterialnego w Przemyślu i obie te funkcje pełnił do śmierci. Po zgonie bp. Polańskiego (11 XI 1869) kanonicy przemyskiej kapit. katedralnej wybrali S-a na wikariusza kapitulnego diecezji, z pominięciem, uznawanego za propolskiego, koadiutora greckokatolickiej diec. przemyskiej, bp. Józefa Sembratowicza. Stolica Apostolska uchyliła jednak ten wybór; sprzeciwiła się również planom rządowym w Wiedniu powołania S-a na wakujące biskupstwo w Przemyślu lub Lwowie. Do udaremnienia tych zamierzeń mógł się pośrednio przyczynić list, skierowany w lutym 1870 przez Władysława Czartoryskiego i kierownika agencji informacyjnej Hotelu Lambert, Henryka Wizińskiego, do premiera Węgier Gyuli Andrássy’ego, przedstawiający S-a jako opłacanego przez Rosję moskalofila. Zarzuty te były nieuzasadnione, ale częściowo pod ich wpływem, a głównie ze względu na to, że S. był wcześniej żonaty, jego kandydatura nie znalazła poparcia w Rzymie. Nowo mianowany bp przemyski Saturnin Jan Stupnicki powołał S-a pod koniec r. 1872 na wikariusza generalnego i oficjała konsystorza przemyskiego.
W celu ożywienia życia kulturalnego w Przemyślu zainicjował S. powołanie stow. «Rus’ka Besida» i 1 XII 1869 stanął na jego czele. Od r. 1870 kierował tamże charytatywnym Inst. Wdów i Sierot po Duchownych Greckokatolickich. Wybrany t.r. na posła do Sejmu Krajowego z IV kurii w okręgu Przemyśl i Niżankowice, do końca jego kadencji w r. 1876 stał na czele Ruskiego Klubu Poselskiego. Zabiegał w Sejmie Krajowym o rozwój szkolnictwa ukraińskiego, kształcenie nauczycieli i przygotowanie podręczników oraz usunięcie języka niemieckiego jako wykładowego. W l. 1871–3 pełnił funkcję zastępcy prezesa Wydz. Powiatowego w Przemyślu. W r. 1873 był jednym z organizatorów i udziałowców Powszechnego Zakładu Rolniczo-Kredytowego dla Galicji i Bukowiny z siedzibą we Lwowie; został prezydentem jego rady wykonawczej i funkcję tę pełnił do śmierci. W r. 1876 opublikował księgi liturgiczne Euchologïon si jest’ Trebnyk k strienïju sviatych Tajn i inych sviaščenodijstvij ili Obriadov cerkovnych. Ispravlen i vtoryčno izdan trudom i iždivenïem Hryhoryja Šaškevyča, Archipresvytera Sobora Klyrosa Peremyšskaho... (Peremyšl). Wszedł w r. 1881 w skład tow. Bursa dla dziewcząt rusko-katolickiego obrządku, stawiającego sobie za cel wybudowanie bursy dla ubogich dziewcząt uczących się w przemyskich szkołach średnich; do r. 1883 był przewodniczącym jego zarządu. Dn. 27 XI 1881 obchodził w katedrze przemyskiej pięćdziesięciolecie kapłaństwa; na jego cześć wydano t.r. w Przemyślu druki: okolicznościowy „Imn v čest Jeho Vysokoprepodobija Vsesvitijšoho...”, napisany przez Maksyma Kopkę z muzyką Wiktora Matiuka, oraz poemat „Stich v čest Vysokoprepodobija Vsesvitijšoho Otca...”, ułożony przez kleryków przemyskiego greckokatolickiego Seminarium Duchownego. W r. 1883 otrzymał S. tytuł szambelana papieskiego. W testamencie podzielił swój majątek między syna oraz instytucje charytatywne i kulturalne; liczącą ponad 3 600 woluminów bibliotekę zapisał Ruskiemu Domowi Narodowemu we Lwowie (do r. 1939 stanowiła autonomiczną część jako «Biblioteka Grzegorza Szaszkiewicza»), a papiery wartościowe przeznaczył na utworzenie przy kapit. przemyskiej rodzinnej Fundacji im. Archiprezbitera Grzegorza Szaszkiewicza (na zarządcę wyznaczył swego syna), z której corocznie miały być wypłacane kwoty na utrzymanie ruskich burs we Lwowie, Przemyślu, Stanisławowie, Tarnopolu, Brzeżanach i Drohobyczu oraz dla mającego powstać Ruskiego Inst. dla Dziewcząt w Przemyślu. Rzeczy osobiste nakazał sprzedać, a uzyskaną gotówkę za pośrednictwem przemyskiego magistratu rozdzielić wśród ubogich «bez różnicy religii». Zmarł 18 VIII 1888 w Przemyślu, został pochowany na tamtejszym cmentarzu Głównym.
W małżeństwie z Teresą Chołodzińską (zm. 1848) miał S. syna Michała (1833–1890), urzędnika galicyjskiego, sekretarza Namiestnictwa we Lwowie (1880–3), starostę w Kolbuszowej (1884–8) i Pilźnie (1888–90), żonatego z Teresą Lewicką.
Fot. w Mater. Red. PSB; – Dovidnyk z istoriï Ukraïny, Kyïv 2001 s. 1075; Enc. of Ukraine, IV 620; Encyklopedija ukraïnoznavstva, Paris–New York 1976 X 3797; Halyc’ko-rus’kaja bibliohrafija XIX-ho stolitija s uvzhljadneniem ruskych izdanij pojavivšychsja v Uhorščyni i Bukovyni (1801–1886), L’vov 1888 I; Ternopil’skyj encyklopedyčnyj slovnyk, Ternopil’ 2008 III 626; – Buszko J., Polacy w parlamencie wiedeńskim 1848–1918, W. 1996; Franko I., Azbučna vijna v Halyčyni 1859 r., „Ukraïns’ko-rus’kij archiv” (Lw.) T. 8: 1912 (błędne informacje o rodzinie S-a); tenże, Žyttja Ivana Fedorovyča i joho časy, w: tenże, Zibrani tvory. XL, Knyga 1: Istoryčni praci (1883–1890), Kyïv 1985; Fras Z., Florian Ziemiałkowski (1817–1900). Biografia polityczna, Wr. 1991; Grodziski, Sejm Krajowy, II; Horak P., Šaškevyči (Do pytannja rodovodu o. Markyjana Šaškevyča), „Šaškevyčiana” (Lw.–Brody–Winnipeg) T. 2: 1996; Kieniewicz S., Pomiędzy Stadionem a Goslarem. Sprawa włościańska w Galicji w 1848 r., Wr. 1980; Kozik J., Między reakcją a rewolucją. Studia z dziejów ukraińskiego ruchu narodowego w Galicji w latach 1848–1849, Kr. 1975; Levyc’kyj K., Hryhoryj Šaškevyč, w: tenże, Ukraïns’ki polityky, L’viv 1936; Moklak J., W walce o tożsamość Ukraińców. Zagadnienia języka wykładowego w szkołach ludowych i średnich w pracach galicyjskiego Sejmu Krajowego 1866–1892, Kr. 2004; Moser M., Pryčynky do istoriï ukraïns’koï movy, Charkiv 2008; Nabywaniec S., Organizacja greckokatolickiej diecezji przemyskiej przy końcu lat siedemdziesiątych XIX w., „Nasza Przeszłość” T. 70: 1988; Nazarko I., Kijovs’ki i halycki mytropolyty. Biohrafični narysy (1590–1960), Rim 1962; Osadczy W., „Święta Ruś”. Rozwój i oddziaływanie prawosławia w Galicji, L. 2007; Škrab’juk P., Try pokolinnja rodu Šaškevyčiv v ukraïns’kych vyzvol’nych zmahannjach, „Šaškevyčiana” (Lw.–Brody–Winnipeg) T. 2: 1996 (błędne informacje); Studyns’kyj K., L’vivs’ka duchovna Semynaryja v časach Markyjana Šaškevyča (1829–1843), L’viv 1916; Ślusarek K., Kwestia agrarna w Galicji w latach 1848–1861, w: Galicja i jej dziedzictwo. Galicja w 1848 roku. Demografia, działalność polityczna i społeczna, gospodarka i kultura, Red. A. Bonusiak, M. Stolarczyk, Rzeszów 1999 XII; Widman K., Franciszek Smolka, jego życie i zawód publiczny..., Lw. 1886 s. 528–40; Zdrada J., Wybory do Galicyjskiego Sejmu Krajowego w 1867 roku, „Roczn. B. PAN w Kr.” R. 9: 1963 s. 81; tenże, Zmierzch Czartoryskich, W. 1969; – Blažejovs’kyj D., Historical schematism of the Archeparchy of Przemyśl (1832–1944), L’viv 2004 I–II; tenże, Historical schematism of the Eparchy of Przemyśl including the Apostolic Administration of Lemkivshchyna (1828–1939), L’viv 1995; Handbuch des Lemberger Statthalterei-Gebietes in Galizien für das Jahr 1852, Lemberg 1852; toż za l. 1853–70; Holovna Rus’ka Rada 1848–1851. Protokoly zasidan’ i knyha korespondenciï, Red. O. Turij, L’viv 2002; Repertuar ukraïns’koï knyhy. Materialy do bibliohrafiï 1798–1870, Red. L. I. Ïl’nyc’k, O. I. Chmil, L’viv 1995–7 I, II; Szematyzmy Król. Galicji za l. 1871–88; Zaviščanje o. Ivana Šaškevyča, pravda Markyjana (24 X 1795), w: Materijaly do istoriï kulturnoho žytja v Halyčynï v 1795–1857 rr., Red. K. Studync’kyj, „Ukraïns’ko-rus’kyj archiv” (Lw.) T. 13–14: 1920; – „Kraj” 1882 nr 1; – Nekrologi z r. 1888: „Červonaja Rus” nr 91, „Gaz. Przemyska” nr 35; „Rus’koje slovo” 1890 nr 11; – AP w Przemyślu: sygn. 319 (akta kapit. greckokatol. w Przemyślu), sygn. 412 (akta personalne S-a); Central’nyj deržavnyj istoryčnyj archiv Ukraïny we Lw.: F. 451 op. 2 spr. 598; L’vivs’ka naukova biblioteka im. V. Stefanyka we Lw.: F. 167 op. 11 spr. 3411 teczka 100; Österreichisches Staatsarchiv, Haus-, Hof- und Staatsarchiv w Wiedniu: Reichstag 1848–9. Wahlakten, k. 55.
Stanisław Stępień